Coca-Cola Nasıl Bulundu?

Coca-Cola, John Pemberton’ın morfine bağımlı kalmasıyla beraber bağımlılıktan kurtulmak amacıyla tesadüfen bulduğu bir karışım. Kendileri Coca-Cola’nın yaratıcısı olmasına rağmen sefillik içinde hayata gözlerini yumuyor.

Georgia Knoxville’de doğan John Stith Pemberton (1831 – 1888) Konfederasyon Ordusu’nun efsanevi generali John Clifford Pemberton’ın yeğeniydi. John Stith Pemberton ergen bir gençken Georgia
Macon’daki Reform Tıp Okulu’na kaydoldu ve 16 yaşındayken eczacılık diplomasıyla mezun oldu. 1865’te Amerikan İç Savaşı’nın sonlarına doğru John Pemberton meşhur amcasının izinden giderek Konfederasyon Ordusu’na katıldı. 12. Süvari Alayı’nda görev yağtığı sırada Georgia’da Columbus Muharebesi’nde göğüs göğüse yapılan muharebede Pemberton süvari kılıcıyla göğsünden yaralandı ve o dönemde âdet olduğu üzere ağrısını dindirmek için verilen morfine bağımlı hale geldi. Eğitimli bir eczacı olan Pemberton, bağımlılıktan kurtulmak amacıyla afyon içermeyen alternatif ağrı kesiciler üzerinde deneyler yapmaya başladı. İlk denemesi olan Dr. Tuggle’s Compound Syrup of Globe Flower* kısa sürede büyük bir rağbet gören başarılı bir öksürük ilacı haline geldi.

 

Koka ağacı (Erythroxylon coca), Erythroxylaceae (kokaağacıgiller) familyasından Bolivya, Peru, Cava ve Sri Lanka gibi tropik bölgelerde yetişen, 1-2 metre boyunda çalı tipli bir ağaççık.

Çiçekleri küçük ve sarımtraktır. Meyveleri tek çekirdekli olup kırmızı kiraza benzer. Yaprakları kokain ve başka maddeler taşır. Kurutulmuş yapraklarına koka adı verilir. And Dağlarında yabani olarak yetişmekle beraber, yaprakları için özel olarak da yetiştirilmektedir. (wikipedia)

Cola bitkisinin çekirdeği yani cola cevizi Afrika’nın çok sıcak bölgelerinde yetişir. Kahveden çok daha fazla uyarıcı olan bu cevizin çayı da vardır. Afrika’da genelde çerez niyetine çiğnenerek tüketilir. Hekimlikte, alternatif tıpta kullanılır.

Pemberton’ın koka bitkisini kola ceviziyle karıştırarak yağtığı bir sonraki deneyi Pemberton’s French Wine Cola** adını aldı ve entelektüel çevrelere pazarlandı. Pemberton hazırladığı içkiyi “doktorların, avukatların, akademisyenlerin, şairlerin, bilimcilerin ve din adamlarının faydasını göreceği bir şifa” diye tarif ediyordu. Pemberton bulduğu şifanın “aşırı zihinsel çabaya adanmış” herkese yarar getireceğini iddia ediyordu. Aslında Pemberton’ın tarifinde Fransız şarabıyla karıştırılmış kokainden başka bir şey yoktu ve bu karışım ilk olarak 1863’te Parisli kimyager Angelo Mariani tarafından piyasaya sürülmüştü.
Mariani’nin “Vin Mariani”si*** çok geçmeden toplumun üst tabakalarında popüler hâle gelmişti ve yazarlar Arthur Conan Doyle, Alexandre Dumas ve Jules Verne’in en sevdiği içki olarak biliniyordu. Görünüşe göre Papa XIII. Leo her yere matarasında bu içkiyle gidiyordu ve hatta Mariani’ye icadı için bir madalya bile vermişti. Amerika’da ise Pemberton, Mariani’nın karışımının kendi versiyonuyla ilişkin, “cinsel organlar için harika bir güçlendirici” olduğu iddiası da dahil, pek çok ölçüsüz iddia ortaya atıyordu.

1885’te Atlanta ve Fulton County bir içki yasağı kanunu çıkardı ve Pemberton popüler “şifa”sı için alkolsüz bir versiyon geliştirmeye koyuldu. Şansına, yeni kanun koka kullanımını kısıtlamıyordu ve beklendiği gibi “alkolsüz kokain şifası” çok popüler oldu. Ne yazık ki bu şifa yaratıcısına pek yaramadı ve Pemberton hasta düştü.

İflasın eşiğine geldiği sırada Coca-Cola’nın haklarını önce oğlu Charles’a devretmek istedi ama o da iflasın eşiğindeydi ve ürünün ticari haklarını Asa Griggs Candler’a 1888’de yalnızca 550 dolar karşılığında satması için babasını ikna etti. (Sonraları tarihçiler Pemberton’ın satış sözleşmesindeki imzasının sahte olduğu ve muhtemelen oğlu Charles tarafından taklit edildiğini öne sürdü.) John Pemberton hasta, sefil, hâlâ morfin bağımlısı ve mide kanseri bir adam olarak aynı yılın ağustos ayında 57 yaşındayken hayata veda etti. Oğlu Charles da babasının ölümünden 6 yıl sonra afyon bağımlılığı sebebiyle öldü.

Böylece Coca-Cola’yı ülke çapında popüler bir gazlı içeceğe dönüştüren Metodist, içki karşıtı Candler, bu işten milyonlarca dolarlık bir servet kazandı. Atlanta ve Fulton County’de ilan edilen içki yasağı sayesinde, John Pemberton’ın tesadüfi ilacı Coca-Cola günümüzde 200’ün üzerinde ülkede her gün yaklaşık 2 milyar şişe satılıyor.

Coca-Cola’nın kendi hazırlamış olduğu 128 yıllık tarihini anlatan afiş;

*Dr. Tuggle’s Compound Syrup of Globe Flower: Dr. Tuggle’ın Küre Çiçeği Şurubu
**Pemberton’s French Wine Cola : Pemberton’ın Kolalı Fransız Şarabı
***Vin Marianisi: Mariani Şarabı